Δρ. Μάρσα Κολέτση: Η επίδραση του Covid-19 στην ψυχική υγεία των ανθρώπων

«O εγκλεισμός, σχεδόν στο σύνολό του, αποτέλεσε ένα τραυματικό γεγονός που είχε -και εξακολουθεί να έχει- σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική, οικονομική αλλά και ψυχική μας ζωή. Οι συνθήκες ζωής μας άλλαξαν άρδην ενώ, πρακτικά, κανένας άνθρωπος, δεν έμεινε ανεπηρέαστος. Ό,τι θεωρούνταν "σταθερό" και διαχρονικό έπαψε να είναι εξασφαλισμένο και αντικαταστάθηκε από την αστάθεια και, κατ’ επέκταση, τον φόβο, την ανησυχία, την ανασφάλεια και άλλα σύνοδα συμπτώματα».

Πώς αποτυπώνεται η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια, το στρες και η απώλεια, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, στην ψυχή και το σώμα; Τι ρόλο έπαιξε η ψυχική μας ανθεκτικότητα στις συνθήκες εγκλεισμού; Τελικά υπάρχουν αντίδοτα για τη θλίψη, την πλήξη και το αίσθημα της έλλειψης ελευθερίας; Η Δρ. Μάρσα Κολέτση, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια και Instructor της Open Academy απαντά σε όλα μας τα ερωτήματα, σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης.

ΜΓ: Τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, τηλε- καφέδες με αγαπημένα πρόσωπα, τηλε- συνεδρίες με ψυχοθεραπευτές. Για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα –και για κάποιες και κάποιους ακόμα καθημερινότητα- η ζωή μας στα χρόνια της πανδημίας ήταν αυτή. Ήρθαμε, πιστεύετε, περισσότερο κοντά… ή μήπως απομακρυνθήκαμε;

MK: Η καταφυγή σε απομακρυσμένους τρόπους (τηλέ) ώστε να μπορέσουμε να διατηρήσουμε κάποιες από τις δραστηριότητες που είχαμε, αποτέλεσε μια θετική πρακτική που βοήθησε ώστε να έχουμε μια αίσθηση καθημερινότητας και "φυσιολογικότητας". Έφερε οφέλη… για παράδειγμα, η τηλεργασία, ήταν ελάχιστα διαδομένη στην Ελλάδα, ενώ παγκοσμίως αποτελεί μια εγκαθιδρυμένη πρακτική, προσέφερε ελεύθερο χρόνο, που κερδίζονταν από τις μετακινήσεις, σίγουρα όμως δεν μας έφερε πιο κοντά. Η λεκτική επικοινωνία αποτελεί ένα βασικό μέσο ώστε να μοιραζόμαστε και να ερχόμαστε πιο κοντά, όμως δεν αντικαθιστά την εγγύτητα της δια ζώσης επαφής, του αγγίγματος, της αγκαλιάς και της επαφής μέσω φυσικής παρουσίας.

ΜΓ: Αν το ίδιο το άτομο δεν αντιληφθεί και δεν αντιμετωπίσει έγκαιρα όλα αυτά, τότε τι μπορεί να συμβεί; Σε ποια περίπτωση κάποιος πρέπει να ζητήσει ψυχολογική υποστήριξη;

MK: Η ψυχολογική υποστήριξη συνίσταται όταν το άτομο βιώνει συναισθήματα και καταστάσεις, οι οποίες επιβαρύνουν την καθημερινότητά του, επιδρούν στη διάθεσή του και γενικά επηρεάζουν τη λειτουργικότητά του. Συχνά, τέτοιες καταστάσεις αντιμετωπίζονται ως κάτι παροδικό  και υπάρχει η πεποίθηση ότι "θα περάσουν από μόνες τους". Αυτή,  όμως, είναι μια σκέψη που ανακουφίζει βραχυπρόθεσμα το άτομο και το πιο πιθανό είναι η συνθήκη που βιώνει είτε πρόσκαιρα να "ησυχάσει" και να αναβιωθεί στο μέλλον, είτε να παραμείνει και να γίνει χρόνια. Όπως με όλες τις ασθένειες, έτσι και σε θέματα ψυχικής υγείας, η έγκαιρη και έγκυρη αντιμετώπιση αποτελεί το μεγαλύτερο όπλο για τη θεραπεία και κατ’ επέκταση την ίαση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. 

ΜΓ: Το «πηγαίνω σε ψυχολόγο» αποτελούσε για χρόνια ολόκληρα ταμπού. Πλέον, οι άνθρωποι το εκφράζουν όλο και πιο ανοιχτά και αυτό είναι σπουδαίο. Τι πιστεύετε έχει παίξει εδώ το ρόλο του;

MK: Η Ελλάδα παραμένει ακόμη στη δομή της μια συντηρητική κοινωνία, όπου η έκθεση των προσωπικών ιστοριών σε "αγνώστους" παραμένει για πολλούς ταμπού. Είναι αλήθεια ότι το επάγγελμα του ψυχολόγου - ψυχοθεραπευτή φαίνεται να αντιμετωπίζεται πιο θετικά τα τελευταία χρόνια και αυτό έχει να κάνει κυρίως με το γεγονός ότι η επιστήμη της Ψυχολογίας παρουσιάζει τεράστια ανάπτυξη, υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση και αναπτύσσονται κλάδοι που μας προφέρουν πολύτιμες γνώσεις για τη λειτουργία του ανθρωπίνου οργανισμού, π.χ. Νευροψυχολογία, Εξελικτική Ψυχολογία, Θετική Ψυχολογία. Επίσης, τα οφέλη του ψυχολόγου και η παρουσία του σε διάφορες δομές, όπως σε νοσοκομεία, σχολεία, φυλακές, επιχειρήσεις κ.ά., καταδεικνύουν τη θετική του επίδραση ως προς τη σημασία της πρόληψης και έγκαιρης υποστήριξης, κάτι το οποίο είναι αντιληπτό και από το κράτος καθώς και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, αφού πλέον τοποθετούνται ψυχολόγοι σε αντίστοιχες δομές.  Ακόμη όμως, έχουμε να διανύσουμε αρκετό δρόμο… Η Ψυχική Υγεία θα πρέπει να πάψει να αντιμετωπίζεται ως ένα προϊόν πολυτέλειας, καθώς αποτελεί τη βασική προϋπόθεση ανθρώπινης ανάπτυξης και εξέλιξης και έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζεται.

ΜΓ: Μια σύντομη αναζήτηση στο διαδίκτυο σχετικά με τον όρο «ψυχική ανθεκτικότητα» μας εμφανίζει ένα σωρό άρθρα και «μαγικές συνταγές» με «how to» για να τη χτίσουμε. Αλήθεια, υπάρχουν «μαγικές συνταγές»; Η πανδημία πιστεύετε μας βοήθησε στο να χτίσουμε Ψυχική Ανθεκτικότητα;

MK: Η πανδημία σίγουρα αποτελεί μια κατάσταση που θα μπορούσε να συμβάλει στη μέτρηση της ψυχικής μας ανθεκτικότητας και να μας προσφέρει πολύτιμα μαθήματα αυτό-αξιολόγησης για τα "εργαλεία" που έχει ο καθένας από εμάς στη φαρέτρα του όταν βιώνει μια σημαντική, στρεσογόνα κατάσταση από την οποία πλήττεται σε πολλά επίπεδα, όπως είναι αυτή του Covid-19. Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στο κατά πόσο ένα άτομο  έχει την ικανότητα να  διαχειρίζεται τις  δυσκολίες που αντιμετωπίζει, να μην κατακλύζεται από αυτές και να παρουσιάζει ικανότητα να ανακάμπτει. Αυτό όμως εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως τον τρόπο που μεγάλωσε, τις αξίες και δεξιότητες που έχει καλλιεργήσει, την ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου στη ζωή του και ούτω καθεξής.  Οι παραπάνω έννοιες «χτίζονται» στον χρόνο, συχνά αποτελούν αντικείμενο διερεύνησης και βελτίωσης στη θεραπεία και σίγουρα δεν αποτελούν κάτι που βρίσκεις σε ένα manual ή αποκτάς εν μία νυκτί, οπότε οι μαγικές συνταγές βρίσκονται μόνο στα παραμύθια.  

ΜΓ: Όταν ο Covid-19 θα αποτελεί πια παρελθόν, πώς πιστεύετε θα καλωσορίσουμε τη νέα αυτή εποχή;

MK: Η μετά covid εποχή θα πρέπει να καλωσοριστεί με προσεκτικό χειρισμό, με επίκεντρο την ψυχική υγεία και τη δυνατότητα πρόσβασης περισσότερων ανθρώπων για ψυχοκοινωνική και συμβουλευτική υποστήριξη. Το έμμεσο κόστος της παροχής φροντίδας είναι μεγάλο, καθώς η απώλεια παραγωγικότητας ως αποτέλεσμα άγχους και κατάθλιψης στοιχίζει στην παγκόσμια οικονομία 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως  (Lancet, 2020). Στη χώρα μας, με βάσει προηγούμενες έρευνες, το ποσοστό ατόμων που λαμβάνει θεραπεία έναντι αυτών που την αναζητούν είναι 1 προς 4, ποσοστό που σίγουρα έχει αυξηθεί κατά πολύ και ενδεχομένως θα εκτοξευθεί στη μετά Covid εποχή. Σε ατομικό επίπεδο, η παροχή αυτοφροντίδας, η αναζήτηση ελεύθερου και ποιοτικού χρόνου με τρόπο που ευχαριστεί το άτομο, θα πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο της καθημερινότητας του ατόμου. Η μετά covid εποχή θα πρέπει να καλωσοριστεί με ελπίδα, σηματοδοτώντας το τέλος μιας τραυματικής κατάστασης που τέλειωσε, δεν βγήκαμε αλώβητοι μεν, αλλά καταφέραμε να επιζήσουμε και αυτή η ύπαρξη προοπτικής είναι σημαντικό να λειτουργεί πάντα ως κινητήριος μοχλός για το μέλλον.  

ΜΓ: Τελικά υπάρχουν αντίδοτα για τη θλίψη, την πλήξη και το αίσθημα της έλλειψης ελευθερίας;

MK: Όπως προαναφέρθηκε δεν υπάρχουν «μαγικά χάπια» και «μαγικές συνταγές». Η θλίψη αποτελεί ένα συναίσθημα που έχει λόγο ύπαρξης και δεν θα πρέπει να αποφεύγεται, έχει κάτι να μας πει, μπορεί να αποτελεί την αντίδραση σε μια κατάσταση που βιώσαμε, την εκτόνωση αυτής ή και ένα στάδιο για να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα, όπως σε περιπτώσεις πένθους, απώλειας κ.τ.λ. Αντίστοιχα, και η βαρεμάρα και η έλλειψη ελευθερίας, όπως και κάθε ψυχοπιεστική κατάσταση, θα πρέπει να αναγνωρίζεται και να προσπαθούμε να δούμε πώς μπορούμε να πορευτούμε με αυτήν. Πώς  μπορούμε να την κατανοήσουμε, να την αποδομήσουμε, εάν είναι εφικτό να τη διαχειριστούμε χωρίς να μας διαλύσει, χάνοντας ενδεχομένως κομμάτια ή και όλο τον εαυτό μας.